Elə insanlar var ki, gün içində israf etdiyi suyun miqdarı istehlak etdiyi sudan daha çoxdur. Məhz bu cür insanlar üçün müxtəlif kampaniyalar, təbliğat proqramları keçirilir. Hətta demək olar, hər gün istifadə etdiyimiz ictimai yerlərdə, metro stansiyalarında böyük plakatlarda “Suya qənaət edək!” yazılarının önündən keçir, amma heç görmürük. Görsək də, fikir vermirik. Sadəcə, görüb, keçirik. Təəssüf ki, hələ də məsələnin ciddiyyətini tam olaraq anlamırıq. Evində suyun kəsilmə ehtimalını düşünüb ehtiyatda su yığıb saxlayanlar o ehtiyat bitdikdən sonra qonşulara müraciət etməyə başlayır. Amma dünyada su mənbələri tükənsə, nəinki insanlar, heç ölkələr də bir-birinə müraciət edə bilməyəcək. Onu da nəzərə alaq ki, Azərbaycanın su ehtiyatının 70 faizi xarici ölkələrin ərazisində formalaşır.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bir konfransda çıxışı zamanı deyib ki, dünyada su mənbələri sürətlə azalır: “Əlbəttə, əhalinin artması su qıtlığına təsir göstərir. Yağıntının miqdarında isə heç bir dəyişiklik olmur. İqlim dəyişikliyi ilə bağlı olaraq dünyada təbii fəlakətlərin də sayı artır. Fikir verirsinizsə, son vaxtlar yanğınların, zəlzələlərin, daşqınların sayı artıb”.
Cənab Ərdoğan deyir ki, hərəkətə keçməsək, daha ağır nəticələrlə üzləşə bilərik: “Sudan qənaətlə istifadə etmək lazımdır. Bu, seçim deyil, məcburiyyətdir”.
Suyun təminatı, istehlakı və s. məqsədlərlə Azərbaycanda müxtəlif tədbirlər görülür. Hətta 2020-ci il tarixli 2178 nömrəli “Su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Prezident İlham Əliyevin sərəncamı da var. Sərəncam ölkə ərazisində su çatışmazlığı və su anbarlarında yaranmış vəziyyəti nəzərə almaq, su ehtiyatlarını artırmaq, istehlakçıların içməli su və suvarma suyu ilə təchizatını yaxşılaşdırmaq, həmçinin ekosistemin inkişafı ilə uyğunluğunu təmin etmək məqsədi ilə imzalanıb. Eyni zamanda sərəncamda 10 ədəd yeni su anbarı, 20 ədəd suvarma kanalı, 1 ədəd korrektor dirəmə şəbəkəsi, 1 ədəd də hidroqovşağın yenidən qurulması nəzərdə tutulub.
Xəzər Universitetinin Ekoloji Tədqiqat Mərkəzinin direktoru, ekoloq, su mütəxəssisi Rövşən Abbasov Pressklub.az saytına açıqlamasında bildirib ki, son 10 ildə Azərbaycana xarici ölkələrdən gələn suyun miqdarı 2 dəfəyə yaxın azalıb.
“İnsanların artımı suya olan tələbatı da artırır. Bütün ölkələrdə suya tələbat artıb. Bunun səbəbi insan artımı ilə yanaşı, ərzaq istehsalının artması və insanların yaşayış tərzinin dəyişməsidir”.
Ekoloq deyir ki, hazırda dünyada urbanizasiya prosesi gedir. İnsanlar kənd yerlərini tərk edib, kütləvi halda şəhər yerlərinə köçürlər. Şəhərlərdə isə su istehlakı kənd yerlərinə nisbətən çox yüksək olur. İnsanların yaşayış səviyyəsi nə qədər yüksəlirsə, yaşayış mühiti dəyişirsə, onların suya tələbatı da artır.
Rövşən Abbasovun sözlərinə görə, Azərbaycan, eləcə də Türkiyə bu qəbildən olan ölkələrdir. Bizim su ehtiyatının 70 faizi xarici ölkələrin ərazisində formalaşır. Son 10 ildə Azərbaycana xarici ölkələrdən gələn suyun miqdarı 2 dəfəyə yaxın azalıb.
Abbasov deyir ki, su üstündə bir çox ölkələr arasında gərginlik var. Türkiyə, Gürcüstan, Ermənistan, İranda suya olan tələbat getdikcə artır. Bu isə əlbəttə, ölkələr arasında müəyyən gərginliklərə gətirib çıxarır. Məsələn, Türkiyə ilə Suriya və İraq, Tacikistanla Özbəkistan, Efiopiya ilə Misir arasında suya görə gərginlik var.
Müsahibimiz deyir ki, su getdikcə daha qiymətli resursa çevrilir və elə həddə çata bilər ki, su üstündə daha böyük münaqişələr yaransın: “Su qıtlığının qarşısını almaq üçün əsas yol suya qənaətdir. Quraqlığa uyğunlaşmış kənd təsərrüfatı qurulmalı, ölkələrarası müqavilələr imzalanmalıdır. Bizdə su itkisi çoxdur. Bunların qarşısı tədricən yox, tam formada alınmalıdır”.
Deməli, suvarma suyu ilə bağlı dünya həyəcan təbili çalır. Azərbaycanda da bu risk gözlənilir. Görəsən, içməli suyun vəziyyəti nə yerdədir?
Yeri gəlmişkən, içməli su təminatı ilə Azərsu Açıq Səhmdar Cəmiyyəti (ASC) məşğul olur.
Azərsu ASC-nin mətbuat katibi Anar Cəbrayıllı Pressklub.az-a açıqlamasında bildirdi ki, hazırda ölkənin şirin su ehtiyatlarının cəmi 2-2,2 faizi içməli suya yönəldilir: “Bu baxımdan, içməli su ilə bağlı sıxıntı yoxdur”.
Azərbaycanda suvarma suyuna isə yeni yaradılan Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyi nəzarət edir və suyun təminatı prosesini həyata keçirir. Azərsu ASC bildirdi ki, içməli su ilə bağlı problem yoxdur. Görəsən, suvarma su təminatında vəziyyət nə yerdədir?
Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyinin rəsmisi Riad Axundzadə mövzuya aydınlıq gətirib. O, Pressklub.az-a açıqlamasında deyib ki, nə su mənbələri, nə də su ehtiyatları tükənir.
“Qlobal iqlim dəyişikliklərinin təsirləri, bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da müşahidə olunur. Azərbaycan bu baxımdan riskli ölkələr qrupunda yerləşir. Ölkənin su ehtiyatlarının təxminən 70 faizi ölkə xaricində formalaşır”.
Müsahibimiz deyir ki, Kür, Araz, Samux çayları başda olmaqla, ümumilikdə 21 transsərhəd çayları vasitəsilə ölkəmizə daxil olan su ehtiyatları yerüstü su ehtiyatlarımızın 70 faizini təşkil edir. Qalan su ehtiyatları ölkə sərhədləri daxilində yerli çaylardan formalaşır: “Amma transsərhəd çayların yolboyu keçdiyi bütün qonşu ölkələrdə də, Azərbaycanda olduğu kimi, qlobal iqlim dəyişikliklərinin təsirləri müşahidə olunur. Nəticədə buxarlanma, sudan istifadənin artımı və s. səbəblərdən bu çayların axını istiqamətində sonuncu ölkə – Azərbaycana daxil olan su ehtiyatlarında son illərdə müəyyən azalmalar müşahidə olunur”.
Onun sözlərinə görə, təxminən son 30 ildir ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur vilayətlərinin su potensialından istifadə edə bilmirdik. Yaxın gələcəkdə isə ondan yararlana biləcəyik: “Qarabağın ümumi su ehtiyatları 2.1 milyard kub metr həcmində dəyərləndirilir. Bu ehtiyatlardan səmərəli istifadənin təmin edilməsi məqsədilə ümumilikdə 9 ədəd su anbarı və onlardan qidalanan kanalların əsaslı şəkildə yenidən qurulması nəzərdə tutulmuşdur. Artıq bu istiqamətdə 5 ədəd – Xaçınçay, Suqovuşan, Köndələnçay-1, Köndələnçay-2 və Aşağı Köndələnçay su anbarlarının yenidən qurulması işlərinin son mərhələsindəyik. Anbarlar təmir ediləndən sonra bu suların anbarlarda toplanması və qənaətlə istifadə edilməsi əsas hədəflərimizdən biridir”.
Axundzadə deyir ki, su təminatında problem yaranması proqnozlaşdırılmır. Çünki Dövlət Su Komissiyası və Azərbaycan Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyi bu istiqamətdə anbarların iş rejiminin nizamlanması, su ehtiyatlarından səmərəli və qənaətlə istifadə istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata keçirir. Bununla yanaşı, iqlim dəyişikliklərinin təsirlərinin azaldılması, o cümlədən su ehtiyatlarından səmərəli istifadə məqsədilə önümüzdəki illərdə 10 ədəd yeni su anbarının tikilməsi, o cümlədən 18 ədəd suvarma kanalı, 1 ədəd hidroqovşaq və 1 ədəd kollektor-drenaj şəbəkəsinin yenidən qurulması nəzərdə tutulmuşdur.
Su hər bir xalqın əvəzedilməz sərvətidir. Təsadüfi deyil ki, 1993-cü ildən bu günədək hər il martın 22-si Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qərarına əsasən, Ümumdünya Su Günü kimi qeyd edilir.
Araşdırmalara görə, dünyada orta hesabla 1,6 milyard insan təhlükəsiz və təmiz su ehtiyatlarına çıxışda problem yaşayır. Təxminən 4 milyard insan ildə ən azı bir ay su qıtlığından əziyyət çəkir.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri çərçivəsində 2030-cu ilə qədər hamı üçün su çağırışı ediləcək. Məlumatlar göstərir ki, yer səthində su qıtlığı artmaqdadır və 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin yarıdan çoxu su qıtlığı yüksək olan regionlarda yaşayacaq.
Bu qıtlığın qarşısını almaq üçün hər kəs səfərbər olmalıdır. Lazımsız yerə su israfına yol verməməliyik. (Pressklub)
